Bạn có biết rằng, những bài hát “hot trend”, những bộ phim điện ảnh, hay thậm chí là ứng dụng đặt xe tiện lợi bạn dùng mỗi ngày, tất cả đều là sản phẩm trí tuệ được pháp luật bảo vệ quyền tác giả? Trong thời đại mà sự sáng tạo lên ngôi, các sản phẩm trí tuệ trở nên phổ biến, việc quan tâm đến bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan đối với các sản phẩm trí tuệ này là vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, khi tranh chấp xảy ra giữa các bên được xem là “tác giả”, “chủ sở hữu quyền”, không phải ai cũng nắm rõ cần giải quyết nó như thế mới đúng luật. Hãy cùng Monday VietNam tìm hiểu rõ hơn về “giải quyết tranh chấp quyền tác giả theo quy định” cùng với những ví dụ thực tiễn dễ hiểu.
Tranh chấp quyền tác giả là gì?
Tranh chấp quyền tác giả là sự mâu thuẫn, bất đồng giữa các cá nhân, tổ chức về quyền sở hữu, quyền sử dụng hoặc các quyền lợi khác liên quan đến cùng một/nhóm Tác phẩm cụ thể (gọi cách khác là Sản phẩm trí tuệ) đã được pháp luật bảo hộ quyền tác giả.
Diễn giải theo một cách khác thì “tranh chấp quyền tác giả” xảy ra khi ít nhất một bên
(cá nhân, tổ chức) lên tiếng hoặc có hành động thể rằng lợi ích về quyền tác giả của mình đối với một tác phẩm bị người khác xâm phạm, đụng chạm.
Một số vụ việc thực tế về tranh chấp quyền tác giả có thể kể đến như:
Vụ án “Thằng bờm”: Nhạc sĩ Vũ Ngọc Giao kiện nhạc sĩ Trần Tiến vì sử dụng bài thơ “Thằng Bờm” để sáng tác ca khúc mà không xin phép. Đây là một vụ việc điển hình về tranh chấp quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh.
Vụ tranh chấp về bài hát “Chắc ai đó sẽ về”: Ca khúc “Chắc ai đó sẽ về” của ca sĩ Sơn Tùng M-TP bị tố cáo đạo nhạc ca khúc “Because I Miss You” của Jung Yong Hwa. Vụ việc này gây xôn xao dư luận và là một ví dụ điển hình về tranh chấp quyền tác giả trong lĩnh vực âm nhạc.
Giải quyết tranh chấp quyền tác giả như thế nào?
Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009, 2019, 2022) tranh chấp quyền tác giả có thể được giải quyết thông qua các phương thức sau:
- Hòa giải: Đây là phương thức được khuyến khích áp dụng đầu tiên. Các bên tự thương lượng, thỏa thuận để tìm ra giải pháp chung.
- Khởi kiện tại Tòa án: Nếu hòa giải không thành, bên bị xâm phạm có quyền khởi kiện ra Tòa án để yêu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
- Yêu cầu xử lý hành chính: Các cơ quan thanh tra chuyên ngành có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi xâm phạm quyền tác giả.
Chẳng hạn có “Vụ kiện giữa công ty LeBooks và công ty Vinapo”: Công ty LeBooks kiện công ty Vinapo vì hành vi sao chép và phát hành trái phép các tác phẩm sách điện tử thuộc quyền sở hữu của LeBooks. Sau quá trình tố tụng, Tòa án đã tuyên buộc Vinapo phải bồi thường thiệt hại cho LeBooks và chấm dứt hành vi xâm phạm.
Căn cứ xác định hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan
Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (được sửa đổi bổ sung 2009, 2019, 2022) thì hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan được xác định dựa trên các căn cứ sau:
- Sao chép tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả: Ví dụ: Sao chép một cuốn sách để bán mà không có sự đồng ý của tác giả hoặc nhà xuất bản.
- Phân phối, trưng bày, truyền đạt tác phẩm đến công chúng mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả: Ví dụ: Phát sóng một bài hát trên đài phát thanh mà không trả tiền bản quyền cho nhạc sĩ.
- Sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả: Ví dụ: Thay đổi lời bài hát một cách sai lệch, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh của nhạc sĩ.
- Làm tác phẩm phái sinh mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả: Ví dụ: Dựa trên một cuốn tiểu thuyết để viết thành kịch bản phim mà không có sự đồng ý của nhà văn.
Các tranh chấp về quyền tác giả, quyền liên quan
Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009, 2019, 2022) các tranh chấp về quyền tác giả, quyền liên quan rất đa dạng, bao gồm:
Tranh chấp về quyền sở hữu tác phẩm: Đây là tranh chấp về việc ai là chủ sở hữu hợp pháp của tác phẩm.
Ví dụ: Hai người cùng tuyên bố mình là tác giả của một bức tranh. Hoặc tranh chấp giữa người thuê sáng tác và người được thuê về quyền sở hữu tác phẩm được sáng tác theo hợp đồng. Căn cứ pháp lý: Điều 37 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về chủ sở hữu quyền tác giả.
Tranh chấp về quyền công bố tác phẩm: Đây là tranh chấp về việc ai có quyền quyết định khi nào và như thế nào tác phẩm được công bố.
Ví dụ: Một nhà văn không đồng ý với việc nhà xuất bản tự ý xuất bản cuốn sách của mình. Hoặc tranh chấp về quyền công bố tác phẩm giữa các đồng tác giả. Căn cứ pháp lý: Điều 19 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm.
Tranh chấp về quyền đặt tên tác phẩm: Đây là tranh chấp về việc ai có quyền đặt tên cho tác phẩm.
Ví dụ: Một nhà làm phim không đồng ý với việc nhà sản xuất đổi tên bộ phim của mình. Căn cứ pháp lý: Điều 19 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về quyền đặt tên tác phẩm.
Tranh chấp về quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm: Đây là tranh chấp về việc ai có quyền bảo vệ tác phẩm khỏi bị sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc.
Ví dụ: Một nhạc sĩ không đồng ý với việc người khác sửa lời bài hát của mình. Hoặc tranh chấp về việc sử dụng tác phẩm phái sinh gây ảnh hưởng đến sự toàn vẹn của tác phẩm gốc. Căn cứ pháp lý: Điều 19 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả.
Tranh chấp về quyền biểu diễn tác phẩm: Đây là tranh chấp về việc ai có quyền biểu diễn tác phẩm trước công chúng.
Ví dụ: Một ca sĩ biểu diễn một bài hát mà không có sự cho phép của nhạc sĩ. Căn cứ pháp lý: Điều 29 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về quyền của người biểu diễn.
Tranh chấp về quyền ghi âm, ghi hình tác phẩm: Đây là tranh chấp về việc ai có quyền ghi âm, ghi hình tác phẩm.
Ví dụ: Một công ty thu âm phát hành một album nhạc mà không có sự cho phép của ca sĩ và nhạc sĩ. Căn cứ pháp lý: Điều 30 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về quyền của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình.
Tranh chấp về quyền phát sóng tác phẩm: Đây là tranh chấp về việc ai có quyền phát sóng tác phẩm trên đài phát thanh hoặc truyền hình.
Ví dụ: Một đài truyền hình phát sóng một bộ phim mà không có sự cho phép của nhà sản xuất. Căn cứ pháp lý: Điều 31 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về quyền của tổ chức phát sóng.
Ví dụ tình huống: Một họa sĩ vẽ một bức tranh và bán cho một phòng tranh. Sau đó, phòng tranh này sử dụng bức tranh để in lên áo thun bán mà không thông báo cho họa sĩ. Họa sĩ có quyền khởi kiện phòng tranh vì hành vi xâm phạm quyền sao chép và quyền phân phối tác phẩm là bức tranh đó.
Tóm lại, mỗi một sản phẩm trí tuệ (tác phẩm) đều chứa quyền tác giả, quyền liên quan của ít nhất một cá nhân, tổ chức nào đó với những lợi ích luật định về cả quyền nhân thân và tài sản. Do đó, việc tranh chấp lợi ích giữa các tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả đối với các sản phẩm trí tuệ này là khó tránh khỏi. Là đơn vị dịch vụ tư vấn pháp lý về sở hữu trí tuệ nhiều năm qua, Monday VietNam cho rằng mỗi tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả và thậm chí người tiêu dùng các sản phẩm trí tuệ ngày nay cũng cần chủ động biết về những tiềm ẩn phát sinh tranh chấp quyền đối với các sản phẩm trí tuệ đó. Từ đó, biết cách sử dụng tác phẩm và bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan đúng quy định, hạn chế việc dẫn đến tranh chấp quyền. Mặc khác, nếu lỡ xảy ra tranh chấp thì có cách phản ứng và giải quyết tranh chấp an toàn, hiệu quả và đúng với tinh thần pháp luật.
