Với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế – xã hội và đặc biệt là sự bùng nổ của thời đại công nghệ đã càng chứng minh được tầm quan trọng không thể phủ nhận của các quyền sở hữu trí tuệ nói chung, đặc biệt là quyền tác giả nói riêng. Hiện có hai thuật ngữ khác nhau đã và đang được sử dụng để chỉ việc bảo hộ quyền tác giả gắn liền với hai hệ thống pháp luật lớn trên thế giới đó là: “copyright” (bản quyền) và “author right” (quyền tác giả). Monday VietNam sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về 2 thuật ngữ này ngay trong bài viết sau đây.
Quyền tác giả là gì?
Quyền tác giả là một trong ba nhóm quyền sở hữu trí tuệ được luật pháp quốc tế và luật pháp các quốc gia thống nhất ghi nhận và bảo vệ, cụ thể như: công ước Berne, hiệp định Trips, công ước WIPO về quyền tác giả ….
Theo quy định tại khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam: “Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.”.
Bản quyền là gì?
Hiện nay, tại Việt Nam, pháp luật chưa có định nghĩa chính thức cho thuật ngữ “bản quyền”. Tuy nhiên, có thể hiểu một cách cơ bản, “Bản quyền” là quyền hợp pháp được trao cho tác giả hoặc người sáng tạo đối với tác phẩm của họ, bao gồm văn học, nghệ thuật, âm nhạc, phim ảnh, và phần mềm máy tính. Quyền này cho phép tác giả kiểm soát việc sao chép, phân phối và trình diễn công khai tác phẩm, bảo vệ họ khỏi việc bị sao chép trái phép.
Như vậy, bản quyền chủ yếu sẽ nhấn mạnh vào quyền kiểm soát thương mại đối với tác phẩm, cho phép tác giả quyết định ai có quyền sao chép hoặc phân phối sản phẩm.
>>>>>>>>> Xem thêm bài viết: Thủ tục đăng ký bản quyền tác giả
Mối quan hệ giữa bản quyền và quyền tác giả
Xuất phát từ sự khác biệt cơ bản trong lịch sử hình thành và phát triển của các cơ sở học thuyết liên quan trong bảo hộ quyền tác giả mà thuật ngữ “bản quyền” và “quyền tác giả” ra đời.
Trên thực tế, “Copyright” (Bản quyền) hay “Author right” (Quyền tác giả) đều là những thuật ngữ được sử dụng một cách chính thức để chỉ về việc bảo hộ quyền tác giả. Ý chỉ đến quyền của các tác giả, chủ sở hữu được thụ hưởng khi sáng tạo xong tác phẩm trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật hay khoa học.
“Bản quyền” – thuật ngữ gắn liền với hệ thống pháp luật Common Law (hay còn gọi là Thông luật / Luật chung) – hệ thống pháp luật được hình thành dựa trên các án lệ và được bắt đầu tại Anh, các thuộc địa cũ của Anh và các quốc gia của Khối thịnh vượng chung Anh. Lịch sử ra đời của “copyright” là biểu thị cho sự phát triển của các đặc quyền in ấn được cấp phép từ Hoàng gia Anh cho các Stationary. Song song với việc chấp nhận đặc quyền in ấn sao chép tác phẩm chính là hướng đến mục đích khuyến khích sự truyền bá kiến thức và khuyến khích sức sáng tác tác phẩm.
“Quyền tác giả” bắt nguồn từ hệ thống pháp luật Civil Law (hay còn gọi là Dân luật / Pháp luật dân sự) – hệ thống pháp luật chiếm ưu thế vượt trội tại các quốc gia của lục địa Châu Âu và các thuộc địa cũ của họ ở Châu Mỹ Latinh, Châu Phi và Châu Á. Tại đây, luật về quyền tác giả không chỉ dừng lại ở việc bảo hộ các lợi ích kinh tế của chủ nhà in mà còn dành nhiều hơn những sự độc quyền cho tác giả. Với “author right”, quyền tác giả không đơn thuần chỉ là các quyền gắn với tài sản mà xa hơn còn là sự liên kết mật thiết với một phần tính cách của chính tác giả. Theo lẽ công bằng, cần và nên chú trọng nhiều hơn vào vai trò cá nhân của người sáng tạo trong việc thừa nhận và bảo vệ sản phẩm trí tuệ của mình.
Tóm lại, trong vấn đề trao đổi thông thường, hai thuật ngữ này đều có nghĩa như nhau và hoàn toàn có khả năng thay thế nhau mà không làm ảnh hưởng đến ý nghĩa truyền tải. Tuy nhiên cần lưu ý, tại Việt Nam hiện vẫn chỉ đang thống nhất sử dụng thuật ngữ “quyền tác giả”.
So sánh điểm khác biệt chính giữa quyền tác giả và bản quyền
“Bản quyền” và “Quyền tác giả” trên thực tế đều có thể được dùng để hướng đến việc bảo hộ quyền tác giả nhưng rõ ràng nguồn gốc, cơ sở pháp lý và mục đích bảo hộ lại có một vài điểm khác nhau. Điểm khác biệt được xem là cơ bản nhất trong vấn đề bảo hộ quyền tác giả: quan niệm về quyền tác giả và cách bảo hộ, chủ yếu xoay quanh bản chất của quyền này là vì cá nhân tác giả hay vì lợi ích cộng đồng.
- Trọng tâm vào tác giả trong hệ thống Civil Law
Ở các quốc gia theo hệ thống Civil Law, đặc biệt ở Châu Âu, quyền tác giả tập trung vào cá nhân tác giả – người sáng tạo ra tác phẩm. Quyền tác giả tại đây được nhìn nhận như một quyền nhân thân, nghĩa là không chỉ bảo hộ lợi ích kinh tế mà còn bảo vệ giá trị tinh thần, bản sắc cá nhân của tác giả gắn với tác phẩm.
Chính vì vậy, hệ thống Civil Law thường bảo vệ mạnh mẽ các quyền không thể chuyển nhượng của tác giả như quyền công bố, quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, và quyền được ghi nhận tác giả. Các quốc gia theo Civil Law, do đó, xem tác phẩm như một phần nối dài của cá tính và đời sống tinh thần của tác giả. Mục tiêu chính là bảo vệ quyền của cá nhân người sáng tạo, tôn vinh mối liên kết giữa họ và tác phẩm mà họ sáng tạo ra.
- Trọng tâm vào tác phẩm trong hệ thống Common Law
Đối với hệ thống pháp luật Common Law, chẳng hạn như tại Anh, Mỹ và các quốc gia thuộc Khối thịnh vượng chung, quyền sao chép (“Copyright”) mang bản chất thương mại hơn. Hệ thống này nhìn nhận tác phẩm là một sản phẩm có thể chia sẻ, sao chép và lan truyền để phục vụ lợi ích cộng đồng. Trọng tâm của “Copyright” không phải là bản thân tác giả mà là tác phẩm và khả năng khai thác nó.
Chính vì vậy, Common Law nhấn mạnh quyền sao chép và phân phối tác phẩm nhằm khuyến khích sự phổ biến tri thức và văn hóa. Các quyền gắn với “Copyright” cũng thiên về các quyền tài sản, giúp tác giả hoặc người sở hữu quyền kiếm lợi từ tác phẩm trong một khoảng thời gian nhất định, sau đó chuyển vào phạm vi công cộng để phục vụ lợi ích xã hội.
- Sự khác biệt từ triết lý bảo hộ
Khác biệt này phần lớn đến từ triết lý bảo hộ mà mỗi hệ thống pháp luật đại diện. Civil Law, với trọng tâm vào cá nhân, đề cao quyền lợi cá nhân của tác giả, coi trọng quyền được tôn vinh và bảo vệ mối quan hệ cá nhân giữa tác giả và tác phẩm. Trong khi đó, Common Law hướng tới việc khuyến khích sáng tạo để phục vụ xã hội, đặt trọng tâm vào tác phẩm như một tài sản có thể lan truyền để cộng đồng hưởng lợi.
Tóm lại, hai cách tiếp cận này không chỉ phản ánh những giá trị pháp lý mà còn thể hiện quan niệm văn hóa và xã hội về quyền tác giả: Civil Law với cái nhìn nhân văn, đề cao cá tính của tác giả, và Common Law với sự thực dụng, ưu tiên tính lan tỏa của tri thức. Tuy đối lập về triết lý, cả hai đều tạo ra một khung pháp lý nhằm bảo vệ và khuyến khích các hoạt động sáng tạo trí tuệ.
Việc sử dụng các thuật ngữ “Bản quyền” và “Quyền tác giả” không chỉ phản ánh sự khác biệt về hệ thống pháp lý mà còn thể hiện quan niệm văn hóa và xã hội khác nhau về quyền của người sáng tạo. Trong khi “Bản quyền” nhấn mạnh đến việc khuyến khích phổ biến tri thức thông qua quyền sao chép, thì “Quyền tác giả” lại đề cao mối liên kết giữa tác phẩm và tác giả như một phần cá nhân của người sáng tạo. Dù khác biệt trong tư duy và lịch sử hình thành, cả hai đều hướng đến một mục tiêu chung: bảo vệ và tôn vinh giá trị của trí tuệ và sáng tạo.
Tuy nhiên, sự khác biệt này đang ngày càng được thu hẹp do ảnh hưởng của các công ước quốc tế về quyền tác giả.
Lợi ích của việc đăng ký quyền tác giả và bản quyền
Đăng ký quyền tác giả và bản quyền mang lại nhiều lợi ích:
- Bảo vệ pháp lý: Xác lập quyền sở hữu hợp pháp, giúp giải quyết tranh chấp và ngăn chặn vi phạm.
- Bảo vệ kinh tế: Ngăn chặn sử dụng trái phép, giúp tác giả khai thác tác phẩm hiệu quả, tăng doanh thu.
- Tăng uy tín: Nâng cao giá trị thương mại, giúp tác giả dễ dàng ký kết hợp đồng chuyển nhượng hoặc cấp phép.
- Khuyến khích sáng tạo: Bảo vệ thành quả trí tuệ, thúc đẩy đầu tư vào nghệ thuật và khoa học.
- Bảo vệ quyền nhân thân: Đảm bảo danh tính và sự toàn vẹn của tác phẩm, đặc biệt trong các lĩnh vực mang tính cá nhân.
>>>>>>>> Xem thêm bài viết: Dịch vụ Đăng ký bản quyền tác giả
Qua bài viết, hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về sự khác biệt giữa quyền tác giả (author right) và bản quyền (copyright) – hai khái niệm quan trọng trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Dù có những điểm khác biệt về cách tiếp cận trong từng hệ thống pháp luật, cả hai đều hướng tới mục tiêu chung là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tác giả và những người sở hữu tác phẩm. Nếu bạn cần hỗ trợ trong việc đăng ký quyền tác giả hoặc bản quyền, hãy liên hệ ngay với Monday Vietnam. Chúng tôi cam kết mang đến cho bạn giải pháp tư vấn toàn diện và hiệu quả nhất, giúp bảo vệ tài sản trí tuệ một cách tối ưu.
